Članak iz časopisa: PharmaMedica Broj 35
autor: Prim. dr Nenad Lujić Mr sc.

Degeneracija bilo kog zgloba se manifestuje oštećenjem i gubitkom zglobne hrskavice i lokalnim zadebljanjem kosti. Često je praćena stvaranjem osifikata, unutarkoštanih cisti i promenama na zglobnoj kapsuli.

Šta je artroza?

Glavna klinička obeležja su: bol u zglobu, hramanje, ukočenost, smanjen obim pokreta, krepitacije (pucketanje pri pokretima) i deformitet. Pacijent se najčešće lekaru specijalisti javlja tek sa nastankom jakog bola.

Ređe, pacijenti nemaju izražen bol, ali je ograničenje pokreta i primetno hramanje pri hodu razlog zašto se javljaju lekaru i ovo je češće kod mlađih ljudi.

Nakon kliničkog pregleda prvi naredni korak u postavljanju dijagnoze je rentgensko snimanje. Često je radiografski nalaz teži od kliničke slike i na osnovu poređenja ta dva parametra se određuje oblik terapije.

U većini država postoje preporuke i vodiči koji pristup lečenju baziraju na uznapredovalosti bolesti na osnovu objektivnih kliničkih testova i radiografskog nalaza i kreću se od neoperativnih metoda do različitih operativnih metoda gde konačni oblik lečenja predstavlja ugradnja veštačkog zgloba.

Ortopedija kao hirururška grana većinu oboljenja tretira operativno, međutim neka od njih se, posebno u početnim fazama bolesti, uspešno mogu lečiti i neoperativno čime se najčešće bolest ne uklanja, ali se usporava njeno napredovanje i odlaže operacija.

Ortopedska repozicija i imobilizacija kod preloma kuka se danas primenjuju samo kod pacijenata kod kojih postoje apsolutne kontraindikacije za operaciju. To su stari ljudi lošeg opšteg stanja, ljudi sa rizikom za trombozu i emboliju, infarkt srca zatim, politraumatizovani pacijenti kod kojih prioritet ima lečenje drugih organa i sistema.

Ovo lečenje je dugotrajno, zahteva mirovanje i nosi sa sobom brojne rizike kao što su nastanak dekubitalnih rana, pneumonija, tromboza i embolija i loše srastanje preloma i kasniji neadekvatan funkcionalni oporavak.

Medikamentozna terapija se može podeliti na kauzalnu – onu koja leči uzrok i simpotomatsku – onu koja smanjuje tegobe. Kauzalna terapija kod oboljenja kuka se odnosi na primer na antibiotsku terapiju infekcije i antiinflamatoru i antireumatsku terapiju zapaljenskih stanja.

Kod degenerativnih promena, preloma i sportskih stanja lekovi ne mogu uticati na uzrok bolesti i koriste se isključivo kao simpotomatska terapija, najčešće terapija bola. U tu svrhu se najčešće koriste analgetici paracetamol i nesteroidni antiinflamatorni lekovi (NSAIL).

Pored terapije lekovima za mnoga stanja se koriste i pomoćna lekovita sredstva. Ovde spadaju razni preparati kalcijuma i vitamina, zatim takozvani hondroprotektori – glukozamin, hondroitin i viskosuplementi – hijaluronska kiselina. I pored što za većinu njih, nema kliničkih studija kojima se benefit potvrđuje oni su u prihvaćeni u širokoj svakodnevnoj upotrebi i od pacijenata i od lekara.

Poseban oblik lečenja je biološka terapija. Ovo je nov terapijski oblik čiji su rezultati do sada vrlo pozitivni, ali će njihovo ispitivanje u toku vremena pokazati sve moguće koristi i rizike. Radi se o PRP (Platelate Rich Plasma) i PCS (Platelate Rich Serum). Ovo su dva relativno slična derivata krvi samog pacijenta, koji se nakon pripreme direktno ubrizgavaju u oboleli zglob. Za zglob kuka ovo se izvodi pod kontrolom ultrazvuka.

Pozitivni rezultati su zabeleženi kako kod sportskih povreda, tako i kod usporavanja degenerativnog procesa i kod preloma u smislu ubrzanja zarastanja.

Pod biološkom terapijom se može smatrati i terapija kortikosteriodima. U ortopediji se najčešće ubrizgavaju direktno u oboleli zglob. Rezultati su vrlo brzi u smislu smanjenja bola i otoka, ali upotreba ovih lekova sa sobom nosi i veliki rizik od pojave neželjenih efekata (dodatno oštećenje zgloba i pojava još izraženijih tegoba uz komplikovanje potencijanog operativnog lečenja).

Iz tog razloga ove preparate bi trebalo koristiti veoma oprezno i ograničeno.

Fizikalna terapija za cilj ima smanjenje tegoba, posebno bola. Vežbama se može postići i očuvanje obima pokreta obolelog zgloba, nekada čak i povećanje. Umerena fizička aktivnost uz kontrolu ishrane i smanjenje telesne mase pozitivno utiče na smanjenje tegoba i usporavanje degenerativnih procesa i veoma je važan deo terapijskog protokola.

Konačni oblik lečenja ortopedskih stanja je operativno lečenje. Ovo se odnosi kako na oboljenja kuka kod dece tako i na sportske povrede, prelome i artrozu. Poseban osvrt treba napraviti na operativno lečenje koksartroze koja predstavlja jedno od najčešćih oboljenja savremenog doba.

Ranije su često primenjivane biološke operacije. To su operacije kod kojih je prirodni zglob sačuvan i njihov cilj je bio korekcija biomehaničkih odnosa u zglobu kojima su se smanjivale tegobe i usporavao proces degeneracije. Danas se ovaj oblik operacija retko koristi jer su brojne studije pokazala da zamena prirodnog zgloba veštačkim, ima brojne prednosti (lakše izvođenje operacije, brži oporavak i bolja funkcija).

Danas se koksartroza vrlo uspešno leči ugradnjom totalne endoproteze kuka. Radi se o veštačkom zglobu kod koga se obe komponente zgloba, acetabulum sa jedne strane i glava i vrat butne kosti sa druge strane, zamenjuju veštačkim. Materijali od kojih se delovi proteze prave su različite legure metala titanijuma, cinka, kobalta, molibdena kao i posebne vrste visokokvalitetne plastike takozvane polietilen i keramike.

Na osnovu načina vezivanja komponenti endoproteze za kost mogu se podeliti na: cementne i bezcementne. Kod cementnih proteza koristi se polimetilmetakrilat odnosno koštani cement za fiksiranje metalnih i plastičnih delova za kost dok se kod bezcementnih proteza ostvaruje direktan kontakt proteze i kosti koja urasta u površni sloj proteze i na taj način je fiksira za sebe.

Postoje i kombinovane endoproteze, hibridne, kod kojih se jedna komponenta fiksira cementom, a druga je bezcementna. Medicinske indikacije za primenu jedne ili druge vrste proteze su vrlo raznovrsne i zavise od brojih faktora koji uključuju stanje zgloba i kosti, starost i potrebe pacijenta.

Međutim, u nekim zemljama, pa tako i u Srbiji medicinske indikacije su prilagođene ekonomskim indikacijama i ugradnja određene vrste endoproteze je propisana od strane zdravstvenog fonda. Tako se u našoj zemlji pacijentima do 65 godina ugrađuje bezcementna proteza, od 65 do 70 godina hibridna, a preko 70 godina cementna proteza. Postoje određeni izuzeci od ovog propisa i to u slučajevima posebnih medicinskih indikacija o čemu odluku donosi konzilijum lekara.

Rehabilitacija nakon operacije počinje u bolnici i odnosi se na osposobljavanje pacijenta za ustajanje iz kreveta, stajanje i hod sa pomagalima (štake, hodalica). Rehabilitacija traje nekoliko nedelja, intenzivno prvih mesec dana u toku kojih se teži da pacijent počne da hoda bez pomagala, ojača mišiće i postigne obim pokreta potreban za svakodnevne aktivnosti.

Povratak na posao se kod mlađih ljudi može očekivati za oko dva meseca, a povratak fizičkim aktivnostima u smislu nešto težeg fizičkog rada, trčanja, pa čak i sporta za tri do šest meseci. Ukupni oporavak traje oko godinu dana i smatra se da ono šta je postignuto u tom periodu predstavlja konačno dostignuće.

Rezultati rehabilitacije zavise kako od tehničke uspešnosti operacije i programa rehabilitacije, tako i od volje samog pacijenta da postigne određene rezultate. Posebno važan faktor je obavezno smanjenje telesne težine i njeno održavanje u granicama normale.