Članak iz časopisa: PharmaMedica Broj 35

napisao: Prim. dr Nenad Lujić Mr sc.

Obolenja kuka predstavljaju grupu najčešćih obolenja populacije širom sveta u 21. veku. Iako je došlo do značajnog napretka u dijagnostici i lečenju mnogih od ovih stanja, produženje života, povećanje fizičke aktivnosti,

posebno u oblasti sporta, zatim saobraćajni i drugi traumatizam doveli su do porasta ukupnog broja pacijenata koji se svakodnevno javljaju lekaru sa različitim tegobama od strane kuka.

Kroz istoriju, sve do druge polovine 20. veka, a posebno poslednjih tridesetak godina patološka stanja kuka i lokomotornog sistema u celosti, bila su vezana najviše za mlađu populaciju, posebno decu i to onu najmlađu koja su tek prohodala. Najčešće su to bili razvojni deformiteti, deformiteti nastali kao posledica loše ishrane i infekcije (septično zapaljenje nastalo na polju lošeg imuniteta deteta, tuberkuloza).

U starijoj populaciji uglavnom je dominirala trauma kuka, ređe degenerativna stanja. Sa razvojem moderne medicine, potpomognutim tehnološkim razvojem, učestalost patoloških stanja kuka kod dece je značajno smanjena, neka obolenja su gotovo iskorenjena čak i područjima koja su oduvek smatrana za endemska.

Sa druge strane, produženje životnog veka dovelo je degenerativna stanja zglobova, posebno kuka i kolena, u prvi plan. Danas se smatra da već nakon 55 godina života oko 80% populacije ima radiografske znakove osteoartroze, a da 25% ima i kliničku manifestaciju, dok nakon 70 godina života preko 95% ima radiografsku, a preko 60% i kliničku manifestaciju ove bolesti. Ako se zna da je u većini razvijenih i zemalja u razvoju prosečni životni vek preko 75 godina sa tendencijom produženja, možemo smatrati da će u 21. veku svaki čovek, pre ili kasnije, osetiti tegobe vezane za degeneraciju jednog ili više zglobova.

Pored degenerativnih obolenja u velikom porastu je i učestalost povreda lokomotronog sistema. Trauma kuka kod starih je u porastu, obzirom na navedeno produženje životnog veka koje je praćeno osteoporozom, odnosno razređenjem kosti, koja se smatra za glavnu patološku osnovu čestih i lakih preloma kuka. Povrede kuka kod mlađih ljudi, posebno radno aktivnih, je u značajnom porastu kao posledica sve češćeg i težeg saobraćajnog traumatizma. Ovo je od velikog značaja obzirom da pored medicinskog predstavlja i veoma značajan socijalni i ekonomski problem jer zahteva složeno i dugotrajno lečenje i neizbežnu invalidnost i ograničenje radne sposobnosti.

Patološka stanja kuka vezana su i za povećanje sportske aktivnosti. Kod mlađih u smislu povećanja takmičarskih zahteva, a kod starijih porast potrebe za sportskom i drugom fizičkom aktivnošću čak i u godinama koje su ranije smatrane za pozno životno doba.

Danas i najmanje tegobe od strane nekog dela lokomotornog sistema utiču na smanjenje sportskih rezultata vrhunskih sportista, dok kod prosečne populacije otežava rekreativno bavljenje sportom koje je široko rasprostranjeno.

Izučavanje oblasti patoloških stanja kuka vezanih za sport je najmlađa grana ortopedske hirurgije i posednjih godina dolazi do njenog značajnog razvoja kako na polju opisivanja i dijagnostikovanja ovih stanja, tako i na polju njihovog brzog i efikasnog lečenja.

Prelomi kuka

Prelomi kuka kod starih ljudi su relativno česti. Najveći broj pacijenata koji se hospitalizuju kroz ortopedsku ambulantu hitne službe su upravo ovi pacijenti. Prelomi nastaju najčešće pri padu u stanu ili dvorištu, bez delovanja većih sila, ali na polju oslabljenih kostiju zbog osteoporoze. Ugrubo se mogu podeliti na prelome vrata butne kosti i prelome u nivou trohantera.

Osnovna razlika je u prognozi spontanog zarastanja ovih preloma, gde se kod trohanternih preloma može očekivati zarastanje ako pacijent miruje dovoljno dugo, dok do zarastanja preloma vrata butne kosti neće doći ni u kom slučaju. Još od davnina je poznata floskula da „život ulazi kroz vrat materice, a izlazi kroz vrat butne kosti“.

Na osnovu ovoga se može zaključiti da je prelom kuka stanje koje životno ugrožava starog pacijenta. Trauma koja onemogućava samostalno kretanje, često udružena sa drugim obolenjima posebno kardiorespiratornog sistema, dovodi do brzog pogoršanja opšteg stanja pacijenta i do smrtnog ishoda u roku od nekoliko dana do nekoliko nedelja. Iz ovih razloga brzo osposobljavanje pacijenata za stajanje i hod su ključni za njihovo preživljavanje.

Najčešće se pristupa operativnom lečenju u vidu sinteze preloma ili zamene prelomljenog kuka veštačkim zglobom, ali nekada zbog nestabilnog opšteg stanja ovaj vid lečenja nije moguć, pa se, za određene oblike preloma, pristupa intenzivnoj fizikalnoj terapiji i obuci pacijenata za stajanje i takozvani pseudoartrotični hod sa pomagalima.

Prelomi kuka kod mlađe populacije nastaju delovanjem jakih sila. Najčešće nastaju u saobraćajnim nesrećama, ređe pri padu sa visine. Obzirom da do njih dovode sile velikog intenziteta ovakvi prelomi se nazivaju još i prelomi „visoke energije“. Karakterišu se razaranjem dela kosti na više manjih fragmenata, a često je prisutan i prelom više kostiju. Najčešće se lečenje odvija operativnim putem, istim modalitetaima kao i kod starih ljudi – sintezom prelomljenih delova kosti ili ugradnjom veštačkog kuka.

Rehabilitacija nakon operacije je dugotrajna, često traje i nekoliko meseci i retko dovodi do potpunog oporavka. Najveći broj pacijenata uspe da se vrati na rad, neki čak obnove i fizičku (sportsku) aktivnost, ali uvek sa određenim ograničenjima.

Patološka stanja kuka kod sportista su relativno novo polje u okviru ortopedije. Za zglob kolena je dugo poznato da se često povređuje pri sportskoj aktivnosti, dok se za kuk dugo smatralo da su takve povrede retke, a ako do njih dođe, da su teške i da zahtevaju ekstenzivno i dugotrajno lečenje. Danas se zna da sport utiče i na zglob kuka. Poseban značaj u okviru ove patologije daje se „uklještenju” ili „impindžmentu”.

Radi se o stanju u kome zglobne površine acetabuluma i glave i vrata butne kosti ne odgovaraju u potpunosti, pa dolazi do njihovog zakačinjanja i uklješćivanja. Klinički se ovo opisuje kao „škljocajući kuk” („snapping hip“) zbog zvučnog fenomena koji se javlja, a praćeno je bolom i delimičnim ograničenjem pokreta u kuku. Lečenje je operativno, a najčešće se obavlja artroskopski, kroz male rezove na koži, što omogućava brz oporavak i vraćanje svakodnevnim aktivnostima i punom treningu i takmičenju.

Konačno, najčešće oboljenje lokomotornog sistema i jedna od najčešćih bolesti savremene populacije je artroza kuka – koksartroza. Radi se o degenerativnom oboljenju, odnosno stanju, pa su neki lekari rekli da „artrozu ne treba shvatati kao bolest, već kao uobičajeni životni tok, koji vodi do tačno utvrđenog kraja“. Ovo se može prihvatiti samo delimično, ukoliko artrozu posmatramo u populaciji starih ljudi, kod kojih je sa starenjem čitavog organizma došlo i do propadanja zglobova. Međutim, artroza se javlja i kod mladih ljudi, kao posledica raznih drugih obolenja kuka i tada se svakako mora posmatrati kao bolest, odnosno kao završna faza u okviru obolenja.

Takođe, čak i kod starih ljudi, artroza se ne može zanemariti zato što u današnje vreme, ljudi preko 70, pa čak i preko 80 godina starosti vode vrlo aktivan život i degenerativna obolenja zglobova za njih predstavljaju značajno ograničenje.