Neophodno je tretirati lica sa duševnim smetnjama u vanbolničkim uslovima, dok bi u bolnicu dospeli samo kada je neophodno. Postojećih pet specijalnih bolnica transformisaće se u bolnice za tzv. forenzičku psihijatriju, odnosno mere obaveznog lečenja i čuvanja odraslih i mere obaveznog lečenja i osposobljavanja maloletnih lica
Ministarstvo zdravlja će do kraja godine Vladi Republike Srbije uputiti Zakon o zaštiti lica sa duševnim smetnjama.
Trenutno, u Srbiji u 71 domu zdravlja postoje dispanzeri za mentalno zdravlje, a namera je da i preostali budu kadrovski osnaženi za lečenje ljudi sa duševnim smetnjama, tako da svaki dom zdravlja na teritoriji opštine koja ima manje od 25 hiljada stanovnika mora da ima barem jedan multidisciplinarni tim, u čijem sastavu je najmanje psihijatar (neuropsihijatar), psiholog, socijalni radnik, specijalni pedagog-defektolog i 4 medicinske sestre, u periodu od 4 godine.
Takođe, smanjuje se i broj postelja u specijalnim psihijatrijskim bolnicama, tako da se ove godine „Dr Laza Lazarević” pretvara u kliniku sa 500 umesto dosadašnjih 650 postelja, a u preostale četiri specijalne bolnice broj postelja se smanjuje za 10 posto. S druge strane, bolničko lečenje duševno obolelih lica sprovodiće se u budućnosti dominantno na psihijatrijskim odeljenjima opštih bolnica, koja postoje u skoro svih 29 okruga u Srbiji. Za početak, svaki dom zdravlja mora imati multidisciplinarni tim za prevenciju, lečenje i rehabilitaciju duševnih bolesti, kao i bolesti zavisnosti i alkoholizma – najavljuje za WHITE dr Periša Simonović, psihijatar i državni sekretar u Ministarstvu zdravlja.
Naš sagovornik je, inače, na nedavno završenom Sajmu knjiga u Beogradu, promovisao svoju knjigu „Depresije”, u izdanju Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva.
Prema podacima SZO, do 2020. godine depresija će postati drugi zdravstveni problem, a kod ženske populacije broj jedan. Zašto su žene tome podložnije?
Prema Svetskoj psihijatrijskoj asocijaciji postoje dva osnovna uzroka depresije, to su genetska determinacija i uticaj psihosocijalnih faktora, tj. stresora koji dovode do biohemijskih i morfoloških oštećenja nervnog tkiva i supresije neurogeneze u različitim moždanim strukturama (npr. hipokampusu). Zavisno od uzrasta, spektra uzroka i vremena nastanka, ispoljava se specifičnom kliničkom fenomenologijom kojom dominira bolesno neraspoloženje. Kod žena je depresija dvostruko učestalija i zbog hormonalnih specifičnosti, hroničnog stresa zbog preuzimanja sve većeg broja društvenih uloga, efekata porođaja, kao i često usvojenog modela ponašanja poznatog kao „naučena bespomoćnost”. U razvijenim društvima, depresija se javlja uz zloupotrebu psihoaktivnih supstanci, ali je i zloupotreba psihoaktivnih supstanci učestalija kod depresija nego kod bilo kog drugog duševnog poremećaja. Valja imati na umu da je depresija prisutna i kod svakog trećeg alkoholičara.
Da li postoje nove terapije u lečenju depresije?
Vrsta depresivnog poremećaja određuje tretman. Za lečenje depresivnih poremećaja koriste se lekovi, psihoterapija, tehnike moždane stimulacije (elektrokonvulzivna terapija i transkranijalna magnetna stimulacija) i kombinacije navedenih metoda. U okviru niza grupa antidepresiva, prvi koji se preporučuju su inhibitori ponovnog preuzimanja serotonina, odnosno noradrenalina i serotonina, noradrenergički i specifični serotoninski antidepresivi i čitave grupe specifičnih lekova. Sada se pominju i novi inhibitori preuzimanja melatonina i serotonina.
Ne manje efikasni su i triciklični antidepresivi, no sa većim brojem neželjenih efekata. Takođe, primenjuju se i inhibitori MAO (monoaminooksidaze), kao i neuroleptici, ali samo u strogo indikovanim slučajevima. U određenom momentu za suzbijanje anksioznosti ili nesanice propisuju se benzodijazepini, ali samo kratkotrajno za eliminisanje navedenih simptoma, nikako kao deo terapije depresivnih poremećaja.
Da li će Ministarstvo zdravlja uskoro pokrenuti neku akciju u pravcu zaštite mentalnog zdravlja stanovništva?
Osim pomenutog Nacrta zakona o licima sa duševnim smetnjama, transformacija ukupne službe za prevenciju, lečenje i rehabilitaciju duševnih bolesti i bolesti zavisnosti počiva na nekoliko principa. Prvo, neophodno je tretirati lica sa duševnim smetnjama u vanbolničkim uslovima, dok bi u bolnicu dospeli samo kada je neophodno. Zatim, postojećih pet specijalnih bolnica transformisaće se u bolnice za tzv. forenzičku psihijatriju, odnosno mere obaveznog lečenja i čuvanja odraslih, mere obaveznog lečenja i osposobljavanja maloletnih lica kojima je ova mera izrečena u alteraciji sa kaznom zatvora, kao i mere obaveznog lečenja zavisnika od alkohola i narkotika. Klinike i instituti četiri univerzitetska centra biće istovremeno i edukativni centri, koji koordiniraju, prate i vrše nadzor nad radom kolega u psihijatrijskim odeljenjima opštih bolnica i dispanzerima za mentalno zdravlje u domovima zdravlja na teritoriji koju pokrivaju. Otuda smo Srbiju podelili na četiri regiona u kojima približno živi 1,7 do 2 miliona ljudi.
Takođe, lečenje duševnih poremećaja u zatvorima, u pritvorskim jedinicama i na slobodi sprovodiće se pod istim uslovima. Zakonom o socijalnoj zaštiti definisane su i tzv. socijalno-zdravstvene ustanove u kojima borave, ali se i leče u njima, ili u teritorijalno nadležnim domovima zdravlja i opštim bolnicama, lica sa duševnim poremećajima pod istim uslovima i u skladu sa Zakonom o zdravstvenoj zaštiti. Posebno je važno da se naglasi da je neophodno oformiti službe za dečju i adolescentnu psihijatriju u svim regionalnim centrima, a u okviru posteljnog fonda psihijatrijskih odeljenja opštih bolnica će se predvideti i 2 do 4 postelje za lečenje duševnih poremećaja maloletnih lica.
Tekst: Jasmina Vujadinović