Terapija svetlošću
Foto terapija ili terapija svetlošću jeste terapijsko izlaganje jarkoj svetlosti koja se primenjuje u cilju normalizovanja, odnosno podešavanja unutrašnjeg časovnika organizma (dnevni ritmovi budnost-spavanje) ili u lečenju depresije
U Sjedinjenim američkim državama foto terapija je prihvaćena kao zvanična terapijska metoda za lečenje sezonske depresije (SAD – Seasonal Affective Disorder), poremećaja spavanja ili poremećaja koji nastaju usled preletanja velikih vremenskih zona, tzv. jet lag sindrom. Procenjuje se da u Sjedinjenim Američkim Državama od sezonske depresije (SAD) pati oko pola miliona ljudi. Tačan mehanizam delovanja svetlosti nije poznat, ali je iskustveno dokazano da izlaganje svetlosti pomaže kod ovakvih slučajeva poremećaja uspostavljajući telesni cirkandijalni ritam ili unutrašnji časovnik. Popularna teorija je da svetlost utiče na serotonin i time popravlja raspoloženje kod depresivnih osoba, ili da utiče na produkciju melatonina koji je derivat serotonina i koji utiče na uspostavljanje dobrog cirkandijalnog ritma (ritma budnost-spavanje). Kod aplikacije foto terapije treba voditi računa o pacijentima koji su preosetljivi na UV zračenje, jer aparati za svetlosnu terapiju delom emituju i UV zrake, zatim o pacijenatima koji koriste lekove koji izazivaju fotosenzibilitet kože, kao i o pacijentima koji imaju preosetljivu kožu na sunčevu svetlost. Kod pacijenata koji su afektivno labilni, u smislu bipolarnog poremećaja, moguća je pojava takozvanog „prekopčavanja” u hipomaniju ili maniju.
Terapija svetlošću se primenjuje pomoću aparata za svetlosnu terapiju ili takozvane svetlosne kutije, koja se najčešće okači o zid ili nešto drugo, te pacijent sedi ispred lampe odre|eni period vremena. Terapijski postupak se obično prepisuje jednom dnevno u prosečnom trajanju od pola sata, a u težim slučajevima može trajati i duže (u opsegu od petnaest minuta do nekoliko sati, čak i više puta dnevno). Jačina svetlosti u proseku iznosi 2.500 luxa. Kod težih depresija sezonskog tipa uobičajena simptomatologija se ispoljava u vidu produžene pospanosti i dugog spavanja, socijalne izolacije i nekretanja, porasta telesne težine sa čestim i preteranim unosom hrane, kao i zloupotrebe alkohola i drugih psihotropnih supstanci. Svi ovi simptomi su bliski simptomima bipolarne depresije, jedne od najtežih psihijatrijskih bolesti koja, izme|u ostalog, uključuje i visok rizik za suicid. Rezultati autopsije suicidalnih osoba pokazuju da je suicid direktno proporcionalan smanjenju količine serotonina, a u Sjedinjenim Američkim Državama predstavlja prvi uzrok smrtnosti ljudi u dobu od petnaest do dvadeset četiri godine, dok je na drugom mestu u uzrastu od dvadeset pet do trideset četiri godine.
Vreme kada se aplikuje foto terapija treba uskladiti sa dnevnim obavezama pacijenta. Pacijent sa SAD (sezonskom depresijom u zimskim mesecima) najčešće započinje terapiju u jesenjim mesecima, kada dani postaju kraći. Tretman traje tokom cele zime i završava se u rano proleće. Zdravstveno osiguranje u zapadnim zemljama često priznaje foto terapiju, te se svetlosna kutija iznajmljuje na odre|eno vreme i povremeno prati efekat terapije kod ordinirajućeg psihijatra. Foto terapija često predstavlja samo dodatnu terapiju uz centralnu psihofarmakoterapiju antidepresivima, kao i psihoterapiju.
Nema značajnijih faktora rizika, osim opasnosti da se bipolarni latentni poremećaj ne prekopča u hipomaniju ili maniju, ali i to se brzo reguliše prekidom terapije. Pojedini pacijenti se žale na glavobolju i umor u očima, ali se ovakve pojave lako koriguju promenom frekvencije izlaganja svetlosti i dužine trajanja izlaganja.
Značajno poboljšanje u lečenju SAD (sezonske depresije) nastaje već nakon dva do četrnaest dana izlaganja svetlosti, te pacijenti veoma rado prihvataju ovakav način lečenja, jer je jednostavan, praktičan i neškodljiv. Generalno, postoji potreba da se u zemljama bliskim sever-nom polarnom krugu intenzivira i na neki način kompenzuje nedostatak ili mala količina dnevne svetlosti, te se u tu svrhu vrši intenzivno osvetljavanje drumova, javnih prostorija, kao i permanentna upotreba svetla na automobilima, ne bi li se potreba za svetlošću nadoknadila i time popravilo raspoloženje stanovništva.
Prim. dr sci. Vladimir Diligenski, specijalista neuropsihijatar, Klinika za psihijatriju KBC „Dr Dragiša Mišović – Dedinje”, Beograd
Časopis WHITE / jul 2007. godine